Υδροκεφαλία ή υδροκέφαλος είναι η διαταραχή της κυκλοφορίας του εγκεφαλονωτιαίου υγρού που οδηγεί σε διάταση των κοιλιών του εγκεφάλου με κλινικά συμπτώματα.
Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) παράγεται στις μεγάλες κοιλότητες του εσωτερικού του εγκεφάλου που λέγονται κοιλίες και δια μικρών οπών διοχετεύεται στην εξωτερική επιφάνεια του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Τελικά παροχετεύεται από ειδικούς σχηματισμούς που βρίσκονται κατά μήκος των μεγάλων φλεβωδών κόλπων του εγκεφάλου και επιστρέφει έτσι στην φλεβική κυκλοφορία. Αυτή είναι η αδρή πορεία του ΕΝΥ, ενώ σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει ότι μεταφορά μεγάλου όγκου υγρών γίνεται διά του εγκεφαλικού παρεγχύματος, χωρίς όμως να έχει βρεθεί η κλινική σημασία ακόμα.
Το ΕΝΥ είναι διαυγές και λεπτόρευστο σαν το νερό, είναι το μέσο όπου ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός επιπλέουν. Είναι ζωτικής σημασίας για την εξάλειψη της βαρύτητας και των κραδασμών αλλά επιτελεί και πολλές άλλες λειτουργίες βιοχημικής φύσεως.
Η υδροκεφαλία των νεογνών ή των παιδιών αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο λόγω τελείως διαφορετικής παθοφυσιολογίας, οπότε δεν εξετάζεται εδώ, ακόμα κι αν η θεραπεία σε κάποια σημεία είναι όμοια με του ενήλικα.
Πάρα πολλές παθήσεις του εγκεφάλου ή του νωτιαίου μυελού μπορεί να καταλήξουν σε υδροκεφαλία στον ενήλικα. Όγκοι εγκεφάλου, αιμορραγία, μηνιγγίτιδα, τραύμα, άλλες επεμβάσεις στον εγκέφαλο μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία παραγωγής – απορρόφησης ΕΝΥ. Επιπλέον, υπάρχουν και συστηματικές παθήσεις που καταλήγουν σε προβλήματα της ροής του ΕΝΥ ή της ενδοκρανίου πίεσης, όπως επίσης και πρωτοπαθείς μορφές υδροκεφάλου.
Στην οξεία μορφή η υδροκεφαλία προκαλεί πονοκέφαλο, σύγχυση, αστάθεια, διαταραχές οράσεως, υπνηλία, λήθαργο και κώμα.
Όμως σε χρονιότερες καταστάσεις, όπως στην περίπτωση του υδροκεφάλου φυσιολογικής πίεσης (Normal Pressure Hydrocephalus), τα τυπικά συμπτώματα είναι διαταραχή της μνήμης, της βάδισης και της ούρησης, με χαρακτηριστική επιμέρους διαφοροποίηση για το καθένα. Πιο συχνά από όσο αναμένεται, η κλασσική τριάδα δεν είναι τυπική αλλά και πάλι τα συμπτώματα διορθώνονται με την κατάλληλη θεραπεία, εφόσον η πρόγνωση ελέγχεται σχολαστικά με διαγνωστική οσφυονωτιαία παρακέντηση.
Στην περίπτωση της ιδιοπαθούς ενδοκρανίου υπερτάσεως (Idiopathic Intracranial Hypertension) τα συμπτώματα διαφοροποιούνται τελείως από τα συμπτώματα υδροκεφάλου. Εκτός από τη μακρυά λίστα σημείων και συμπτωμάτων που αναλύεται στα νευροχειρουργικά συγγράματα όπου προεξάρχει η κεφαλαλγία και οι διαταραχές οράσεως, υπάρχουν πάρα πολλοί ασθενείς με άτυπα συμπτώματα. Για την αναγνώριση της πάθησης και την ορθή αντιμετώπιση μείζονα ρόλο παίζει ο υψηλός βαθμός υποψίας, η λήψη ιστορικού, η συνεργασία με τους νευρολόγους που συνήθως υποδέχονται τον νέο ασθενή και η σχολαστική εμμονή στις διαγνωστικές διαδικασίες, με προεξάρχουσα την οσφυονωτιαία παρακέντηση.Στένωση υδραγωγού. Πρόκειται για στένωση ή απόφραξη ενός πολύ μικρού και στενού περάσματος μεταξύ της 3ης και της 4ης κοιλίας, του υδραγωγού του Sylvius. Προκαλείται διάταση των διαμερισμάτων που βρίσκονται προ του σημείου της απόφραξης, δηλαδή των πλαγίων κοιλιών και της 3ης. Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με την οξύτητα της κατάστασης και προσομοιάζουν με τον υδροκέφαλο φυσιολογικής πίεσης σε κάποιες περιπτώσεις. Αποτελεί ένδειξη για διενέργεια ενδοσκοπικής τρίτης κοιλιοστομίας, εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις.
